จากผลการวิจัยในปัจจุบันเชื่อว่า การเกิดมะเร็งซ้ำน่าจะมาจากกลไกลต่อไปนี้
- เนื้อเยื่อรอบข้างมะเร็ง เหนี่ยวนำ
(tumor microenvironment)
แนวคิดนี้เชื่อว่า บริเวณที่เคยเป็นมะเร็งนั้น เซลล์มะเร็งจะหลั่งสารกระตุ้นการอักเสบไปเหนี่ยวนำให้เนื้อรอบรอบๆเปลี่ยนแปลงคุณสมบัติของตัวเองให้เอื้อต่อการเจริญของเซลล์มะเร็ง ดังนั้นหากการรักษามะเร็งครั้งนั้น นำเนื้อเยื่อรอบข้างออกไม่หมด ประกอบกับผู้ป่วยมีร่างกายอ่อนแอ ภูมิคุ้มกันไม่ดี ก็อาจเกิดเป็นซ้ำได้อีก
- บริเวณนั้นเคยได้รับสารก่อมะเร็ง (field cancerization)
แนวคิดนี้เชื่อว่า บริเวณที่ได้รับสารก่อมะเร็งมักเป็นบริเวณกว้าง เช่น การบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ แอลกอฮอล์จะสัมผัสเนื้อเยื่อในช่องปากทั้งหมด การสูบบุหรี่ ควันบุหรี่จะสัมผัสเนื้อเยื่อปากทั้งหมด นอกจากบริเวณที่รับสัมผัสทั้งหมดนั้นมีเซลล์ที่เริ่มผิดปกติอยู่แล้ว หากได้รับหรือรับสัมผัสสารก่อมะเร็งเพิ่มเติม ก็มีโอกาสที่จะกลับเป็นซ้ำได้อีก เหตุการณ์แบบนี้พบได้บ่อยในโรคมะเร็งช่องปากซึ่งผู้ป่วยมีโอกาสกลับเป็นซ้ำสูงสุดถึงร้อยละ 30 หรือราว 1 ใน 3
ผู้ป่วยที่เคยดื่มสุราจัด หลังเข้ารักษามะเร็งจนหายแล้ว ก็กลับไปดื่มอีก สุดท้ายมะเร็งก็อาจกลับมาอีกในช่วง 1-3 ปี โดยอาจไม่ได้เกิดตำแหน่งเดิม แต่ย้ายไปบริเวณใกล้ๆเดิม เช่น เคยเป็นมะเร็งที่ลิ้นก็ย้ายมาเป็นมะเร็งที่กระพุ้งแก้ม เพราะเวลาดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์เนื้อเยื่อในช่องปากทั้งหมด ต่างได้รับสัมผัสจากแอลกอฮอล์นั่นเอง
ผู้ป่วยที่เคยรักษามาเร็งจนหายแล้ว และไม่อยากกลับมาเป็นซ้ำอีกหลังรักษาหายแล้วควรเริ่มดูแลสุขภาพอย่างจริงจังมากขึ้น ทั้งออกกำลังกายเป็นประจำ พักผ่อนให้เพียงพอและกินอาหารที่มีประโยชน์ เพราะสิ่งเหล่านี้ ช่วยสร้างภูมิคุ้มกันให้แข็งแรงได้ หากมีภูมิคุ้มกันที่แข็งแรงแล้ว ก็เป็นอีกแนวทางที่จะลดโอกาสเกิดมะเร็งซ้ำอีกได้
